Verschillende biologische varianten ontdekt bij de ziekte van Alzheimer

Update bericht 18 november 2020

Wetenschappers hebben drie biologische varianten van de ziekte van Alzheimer ontdekt, die mogelijk ook verschillend behandeld moeten worden. Eerder geteste geneesmiddelen kunnen hierdoor ten onrechte niet lijken te werken. Dit concluderen onderzoeker Betty Tijms en collega’s van Alzheimercentrum Amsterdam, Amsterdam UMC en Maastricht University. De resultaten verschijnen vandaag in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Brain’.

Bij de ziekte van Alzheimer klonteren het amyloïde en het tau eiwit in de hersenen. Naast deze klonteringen treden ook andere biologische processen op zoals ontsteking en uitgroei van zenuwcellen. Met nieuwe technieken hebben de onderzoekers deze andere processen kunnen meten in het hersenvocht van patiënten met geklonterd amyloïde en tau.

Biologische varianten

Betty Tijms en Pieter Jelle Visser onderzochten 1500 eiwitten in het hersenvocht van 400 mensen met de ziekte van Alzheimer. Zij vonden aanwijzingen dat er drie biologische varianten bestaan. De eerste variant wordt gekenmerkt door een verhoogde amyloïde productie en meer uitgroei van zenuwcellen. Bij het tweede type is de bloed-hersen-barrière verstoord en is sprake van een verlaagde amyloïde productie en minder uitgroei van zenuwcellen. De derde variant is herkenbaar aan afwijkingen in het afweersysteem. Deze onderscheidende kenmerken zijn al aanwezig in het allervroegste stadium van de ziekte, wanneer het geheugen nog niet is aangedaan.

Betty Tijms

Pieter Jelle Visser

Geneesmiddelen per subtype

De bevindingen zijn van groot belang voor geneesmiddelenonderzoek. In eerdere studies kregen alle patiënten met Alzheimer hetzelfde medicijn. Op basis van dit onderzoek lijkt het dat geneesmiddelen aan specifieke subgroepen gegeven moeten worden. Medicatie die bijvoorbeeld de amyloïdeproductie remt kan mogelijk werken in de subgroep met een verhoogde amyloïde productie. Voor de subgroep met een verlaagde amyloïde productie zijn zulke remmers misschien juist schadelijk. Een volgende stap is om de verschillende Alzheimer varianten te behandelen met geneesmiddelen die passen bij het subtype.

Vervolgonderzoek augustus 2021

Betty Tijms en Pieter Jelle Visser onderzochten opnieuw 1500 eiwitten in het hersenvocht van 127 gezonde oudere proefpersonen. In deze proefpersonen vonden zij veranderingen van de eiwitsamenstelling in het hersenvocht die voorspellend waren voor het ontwikkelen van specifieke biologische varianten van de ziekte van Alzheimer. Een variant wordt gekenmerkt door een verhoogde amyloïde productie en meer uitgroei van zenuwcellen. Bij een tweede variant is de bloed-hersen-barrière verstoord en is er sprake van een verlaagde amyloïde productie en minder uitgroei van zenuwcellen. Een derde groep van mensen liet geen veranderingen zien die met de ziekte van Alzheimer te maken hadden. Deze resultaten zijn gepubliceerd in augustus 2021 in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Proteomes’.

Medicatie op maat

Deze bevindingen zijn van groot belang voor geneesmiddelenonderzoek. In eerder studies kregen alle patiënten met alzheimer hetzelfde medicijn. Op basis van dit onderzoek lijkt het dat geneesmiddelen aan specifieke subgroepen gegeven moeten worden, nog voordat de ziekte van Alzheimer is gestart. Medicatie die bijvoorbeeld de amyloïdeproductie remt kan mogelijk klontering van dit eiwit voorkomen in de subgroep van mensen met een verhoogde amyloïde productie.

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt Memorabel programma van ZonMw en de Europese Commissie als onderdeel van het Innovative Medicine Initiative programma.