Muziek en het brein: inzichten bij dementie

Welke hersengebieden worden actief als een dementiepatiënt luistert naar muziek? En is het effect van muziek op hersenactivatie afhankelijk van het type dementie? Hier sprak senior onderzoeker Betty Tijms over tijdens de Lunch & Learn-bijeenkomst van april bij Alzheimercentrum Amsterdam, Amsterdam UMC, waar experts de nieuwste inzichten delen.

Veel mensen voelen sterke emoties bij muziek. Dit is zelfs het geval bij mensen met  vergevorderde alzheimer. Zo laat ook een videofragment zien van pianist Louis van Dijk, die na zijn alzheimerdiagnose nog prachtige muziek maakte. Met dit indrukwekkende filmpje opent Betty Tijms de Lunch & Learn van april, die helemaal in het teken staat van muziek en dementie.

Opleven van een stuk muziek

Ze laat aan de hand van onderzoek van Jochum van ’t Hoofd van Alzheimercentrum Amsterdam zien dat de gebieden waar het muzikaal geheugen zit in het brein relatief gespaard blijven bij patiënten met de ziekte van Alzheimer. Bij frontotemporale dementie (FTD) lijken vaker muziekstoornissen voor te komen, zoals een verandering in muzieksmaak of moeite met het herkennen van emotie in muziek.

Een ander mooi fragment toont Henry, een patiënt met vergevorderde alzheimer, die helemaal opleeft van een stuk muziek. Hij kon ook een herinnering vertellen die gekoppeld was aan die muziek. “We zien in Jochum’s onderzoek ook dat veel meer gebieden over de gehele hersenen worden geactiveerd als mensen luisteren naar hun favoriete muziek”, legt Betty uit. “Dus muziek activeert een heel wijdverspreid netwerk, zelfs in alzheimer.”

Ineens een andere muzieksmaak

Bij alzheimer lijkt muzikaliteit dan ook onveranderd, terwijl deze dus wel wordt aangetast bij vooral de gedragsvariant van frontotemporale dementie. “Ik herken dat helemaal”, zegt iemand vanuit de zaal. “Mijn man heeft FTD en houdt ineens van kinderliedjes.”

Ook een muziektherapeute is vandaag aanwezig. Zij heeft een cliënte die juist een aversie heeft gekregen tegen muziek. “Ook dat zien we terug in onderzoek”, vertelt Betty. “De waardering verandert, de hersenen veranderen. Favoriete muziek wordt anders verwerkt in het brein bij FTD. Dat is heftig voor partners van patiënten. Het is lastig te begrijpen als je partner ineens een hele andere muzieksmaak heeft. Maar dat werkt dus anders bij mensen met alzheimer.”

Leven aangenamer maken

Zou het helpen om in verpleeghuizen zacht muziek op te zetten, vraagt iemand anders. “We weten dat muziektherapie helpt”, vertelt Betty. “Het activeert. Het kan ook helpen met handelingen, zoals aankleden. Het wordt bijvoorbeeld al meer gedaan bij patiënten met de ziekte van Parkinson.”

Een oplossing tegen dementie brengt dit onderzoek niet. Maar het luisteren naar of maken van muziek is een van weinige mogelijkheden om het leven van mensen met alzheimer aangenamer te maken. En dat is waardevol. “We hebben een mooi begin gemaakt met dit onderzoek en zijn klaar voor de volgende stappen,” besluit Betty. “Het feit dat het muziekgeheugen lang gespaard blijft bij de ziekte van Alzheimer, biedt mogelijkheden in de behandeling, bijvoorbeeld in de vorm van muziektherapie. Wie reageert daar goed op en wie niet? Dat zijn nu de vervolgstappen.”